Η μυστική θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας

«Η ανατολική παράδοσις ουδέποτε έκαμε σαφή διάκρισιν μεταξύ μυστικισμού και θεολογίας, μεταξύ προσωπικής εμπειρίας των θείων μυστηρίων και εκκλησιαστικών δογμάτων. Τα λεχθέντα προ αιώνος υπό ενός μεγάλου ορθοδόξου θεολόγου, του Μητροπολίτου Μόσχας Φιλαρέτου, εκφράζουν άριστα την άποψιν ταύτην: "Ουδέν των μυστηρίων της πλέον απορρήτου Σοφίας του Θεού πρέπει να φαίνεται εις ημάς ξένον ή καθ' ολοκληρίαν υπερφυές, αλλά με πάσαν ταπείνωσιν οφείλομεν να προσαρμόζωμεν το πνεύμα ημών εις την θεωρίαν των θείων πραγμάτων". Με άλλες λέξεις, το δόγμα εμφανίζεται εις ημάς ως ανεξιχνίαστον μυστήριον, οφείλει να γίνει βίωμά μας εις τα πλαίσια μιας προόδου, κατά την οποίαν αντί να αφομοιώσωμεν το μυστήριον συμφώνως προς την νοοτροπίαν μας, θα πρέπει αντιθέτως να αγρυπνώμεν δια μιαν βαθείαν αλλαγήν, δια μιαν εσωτερικήν μεταμόρφωσιν του πνεύματός μας, δια να καταστώμεν άξιοι της μυστικής εμπειρίας. Η θεολογία και ο μυστικισμός όχι μόνο δεν διίστανται, αλλά ενισχύονται και συμπληρούνται αμοιβαίως».