تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی _ دوره شش جلدی _ جلد اول
محمد محمدی ملایریجلد 1 نخست با عنوان كلي مذكور در يك مقدمه و ده گفتار به بيان مقدمات ميپردازد. پس از بيان داستان پيدايي و نگارش اين اثر در مقدمه، در گفتار دو از «گرايش اسلامي ايرانيان» بحث ميكند كه خواندني و جالب است و در گفتار سوم،دوران انتقال را به اجمال بررسي ميكند و آنگاه از حضور «ايرانيان در عربستان سخن ميگويد. در جايگاه و انبار، در مطالعات مشترك فارسي و عربي، آشفتگيهاي دروني دولت ساساني» از ديگر مباحث قابل توجه در اين مجلد از تاريخ و فرهنگ ايران است كه در حقيقت زمينهاي است مناسب براي ورود به بررسيهاي دقيق در خصوص انتقال ميراث تاريخي و فرهنگي ايران به دوران اسلامي چنان كه در گفتار دهم از دو نخستين آشنايي ايرانيان با اسلام، و روند فروپاشي «امپراطوري ساساني» بحث ميكند.
نويسنده در اين جلد به تبيين پيوندگاه دو دوران ساساني و اسلامي ميپردازد كه در تداول فرهنگ تاريخ،دوران فترت يا انقطاع ناميده شده است. گذار از ساسانيان به عهد اسلامي، مشحون از كنش و واكنشهاي تاريخي و حاصل تعاطي تمدن و فرهنگي است كه كم عنايتي به وجوه مختلف آن منشاء زيانهاي فراوان بوده است. نويسنده با استناد به مدارك و شواهد براين باور است كه اعراب مسلمان با تسخير مدائن ـ پايتخت و ملت ساساني ـ و چيرگي برعراق ـ به عنوان استان مركزي ايران و دل ايرانشهر ـ خود را در قالب ديوان خراج با يك سازمان منظم و بالنسبه پيچيده هنظام مالي رو به رو يافتند. وي عقيده دارد كه تاثيرپذيري فرهنگ و زبان عربي و اسلامي از تمدن و زبان فارسي نيز گسترهاي دارد كه روشني بخشيدن به آن لازمه شناخت اين دوران و دورههاي پسين و وابسته به آن است.